Nadzór Organizacji Pożytku Publicznego

Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (zw. w skrócie ustawą), regulują powstanie organizacji pożytku publicznego (zw. w skrócie opp) jako kwalifikowanego typu organizacji pozarządowej. 

Uzyskanie statusu opp wiąże się z możliwością korzystania z wielu przywilejów. Posiadanie uprawnień, wynikających z ustawy, wiąże się jednak z obowiązkiem spełnienia surowych kryteriów. Aby zapewnić, zgodne z prawem, korzystanie z przyznanych opp uprawnień ustawa wprowadziła pojęcie nadzoru nad działalnością opp. 

Pojęcie nadzoru może być rozumiane jako prawo do kontroli wraz z możliwością wiążącego wpływania (oddziaływania) na organ czy inną jednostkę nadzorowaną. Można zatem stwierdzić, ze nadzór zawsze obejmuje kontrolę. 

ORGAN NADZORU 

Zgodnie z ustawą nadzór nad działalnością opp sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego (art. 28 ust. 1 ustawy). 
Należy jednak zaznaczyć, że nadzór nad działalnością opp działających w zakresie ratownictwa i ochrony ludności sprawuje minister do spraw wewnętrznych. 

KONTROLA 

Właściwy minister, sprawuje nadzór i kontrolę nad działalnością opp w zakresie prawidłowości korzystania z uprawnień w odniesieniu do prowadzonej przez te organizacje działalności pożytku publicznego (art. 28 i 29 ustawy). Uprawnienia te, zostały wyszczególnione w art. 24, 25, 26, 27 i 42 ustawy i należą do nich:

Zwolnienia, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, od:

• podatku dochodowego od osób prawnych;
• podatku od nieruchomości;
• podatku od czynności cywilnoprawnych;
• opłaty skarbowej;
• opłat sądowych.
• Nabywanie, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, na szczególnych warunkach prawa użytkowania nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
• Prawo wykonywania pracy, w opp, przez poborowych skierowanych do odbycia służby zastępczej, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach.
• Umożliwianie opp, przez jednostki publicznej radiofonii i telewizji, nieodpłatnego informowania o swojej działalności, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
• Otrzymywanie, od podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, 1,5 procenta podatku obliczonego zgodnie z odrębnymi przepisami, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach.
• Wykonywanie przez Wolontariuszy , na rzecz opp, świadczenia, odpowiadającemu świadczeniu pracy, na zasadach określonych w niniejszej ustawie.

Kontrola będzie miała na celu sprawdzenie:

• zgodności działania opp z postanowieniami ustawy;
• sposobu realizacji i rozliczania zadań ze sfery zadań publicznych (art. 4 ustawy);
• przestrzegania przez opp zasad i warunków określonych w odrębnych ustawach;
• zgodności z dokumentacją źródłową danych wykorzystywanych w rocznych sprawozdaniach merytorycznych (art. 23 ust. 1 i 3 ustawy) i finansowych (art. 23 ust. 2 ustawy) przekazywanych ministrowi do spraw zabezpieczenia społecznego.

Minister do spraw zabezpieczenia społecznego może powierzyć przeprowadzenie kontroli wojewodzie (art. 29 ust. 5 ustawy) lub wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli do organu kontroli wyspecjalizowanego w kontrolowaniu danego rodzaju działalności (art. 29 ust. 6 ustawy).

Biorąc pod uwagę przedmiotowy zakres kontroli wynikający z ustawy, można założyć, że będą to np.:

• urzędy kontroli skarbowej i urzędy skarbowe;
• służba celna;
• Państwowa Inspekcja Pracy;
• inspekcja sanitarna lub farmaceutyczna;
• inspekcja budowlana;
• służba ochrony zabytków;
• urzędy pracy;
• inspekcja ochrony środowiska;
• nadzór edukacyjny;
• dozór techniczny;
• i wiele innych.

W kontroli może uczestniczyć przedstawiciel Rady Działalności Pożytku Publicznego. Warunkiem jest złożenie Radzie stosownego wniosku przez jedną ze stron (art. 29 ust. 4 ustawy).

UPRAWNIENIA KONTROLERÓW

Upoważniony kontroler ma min. prawo do:

• wstępu na teren nieruchomości lub jej części, na którym prowadzona jest działalność opp;
• żądania pisemnych lub ustnych wyjaśnień od przedstawicieli kontrolowanej jednostki;
• żądania od pracowników kontrolowanej jednostki opp udzielenia mu pisemnych lub ustnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli;
• badania dokumentów lub innych nośników informacji;
• zbierania danych mających związek z przedmiotem kontroli.

Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności członka organu zarządzającego lub jego przedstawiciela, albo pracownika kontrolowanej opp. W razie nieobecności tych osób, ustawa dopuszcza możliwość przeprowadzania kontroli w obecności przywołanego świadka.

W przypadku, jeżeli został złożony odpowiedni wniosek, kontrola może być przeprowadzana w obecności przedstawiciela Rady Działalności Pożytku Publicznego.

Należy zaznaczyć, że w zakresie nieuregulowanym niniejszą ustawą, do nadzoru i kontroli wydatkowania środków publicznych stosuje się odpowiednio przepisy o finansach publicznych (art. 34 ust. 1 ustawy).

Przepisy ustawy nie wyłączają stosowania odrębnych przepisów dotyczących kontroli i czynności kontrolnych, a także uprawnień nadzorczych innych organów (art. 34 ust 2 ustawy).

Na podstawie zebranych dowodów kontroler ustala stan faktyczny.

PROTOKÓŁ KONTROLI

Wynik przeprowadzonej kontroli przedstawia się w postaci protokołu kontroli, który powinien zawierać:

• opis stanu faktycznego, stwierdzonego podczas dokonywania kontroli opp;
• wykaz ustalonych uchybień;
• przyczyny ich powstania;
• zakres uchybień oraz ich skutki;
• termin ich usunięcia (termin ten nie może być krótszy niż 30 dni).

Protokół podpisywany jest przez kontrolera i kierownika kontrolowanej opp lub osobę przez niego upoważnioną. Istnieje możliwość odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanej opp lub osobę przez niego upoważnioną. Takie działanie wymaga podania przyczyny. W przypadku odmowy podpisania, protokół uznaje się za podpisany w dniu odmowy.

Kierownik kontrolowanej opp ma prawo do złożenia wyjaśnień lub zgłosić zastrzeżenia do treści protokołu, na piśmie, w ciągu 14 dni od dnia podpisania protokołu (również od dnia odmowy jego podpisania).

Kontroler, po rozpatrzeniu zgłoszonych zastrzeżeń, wydaje wynik kontroli. W przypadku, nieuwzględnienia, w całości lub części zgłoszonych zastrzeżeń, zobowiązany jest do przekazania swojego stanowiska zgłaszającemu. Ustawa nakłada obowiązek zachowania formy pisemnej.

ŚRODKI NADZORU

W razie stwierdzenia uchybień podczas kontroli, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego może:

• Wezwać opp do usunięcia stwierdzonych uchybień w określonym terminie.
• Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie informacji, że uprawniony podmiot posiada status opp.
• Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie opp z Krajowego Rejestru Sądowego.

W przypadkach określonych w pkt. 2 i 3 opp ma obowiązek wykorzystać na własną działalność (art. 4 ustawy), w ciągu 6 miesięcy, środki pochodzące ze zbiórek publicznych zebrane w okresie posiadania statusu opp. W razie niedopełnienia tego obowiązku, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego wskaże inną opp (prowadzącą działalność statutową w tym samym zakresie lub zbliżoną) na rzecz której mają być przekazane niewykorzystane środki. Działanie takie nie jest traktowane jako darowizna w rozumieniu odrębnych przepisów.

Sankcje te, powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości.