Nadzór Organizacji Pożytku Publicznego
Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (zw. w skrócie ustawą), regulują powstanie organizacji pożytku publicznego (zw. w skrócie opp) jako kwalifikowanego typu organizacji pozarządowej.
Uzyskanie statusu opp wiąże się z możliwością korzystania z wielu przywilejów. Posiadanie uprawnień, wynikających z ustawy, wiąże się jednak z obowiązkiem spełnienia surowych kryteriów. Aby zapewnić, zgodne z prawem, korzystanie z przyznanych opp uprawnień ustawa wprowadziła pojęcie nadzoru nad działalnością opp.
Pojęcie nadzoru może być rozumiane jako prawo do kontroli wraz z możliwością wiążącego wpływania (oddziaływania) na organ czy inną jednostkę nadzorowaną. Można zatem stwierdzić, ze nadzór zawsze obejmuje kontrolę.
ORGAN NADZORU
Zgodnie z ustawą nadzór nad działalnością opp sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego (art. 28 ust. 1 ustawy).
Należy jednak zaznaczyć, że nadzór nad działalnością opp działających w zakresie ratownictwa i ochrony ludności sprawuje minister do spraw wewnętrznych.
KONTROLA
Właściwy minister, sprawuje nadzór i kontrolę nad działalnością opp w zakresie prawidłowości korzystania z uprawnień w odniesieniu do prowadzonej przez te organizacje działalności pożytku publicznego (art. 28 i 29 ustawy). Uprawnienia te, zostały wyszczególnione w art. 24, 25, 26, 27 i 42 ustawy i należą do nich:
Zwolnienia, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, od:
- podatku dochodowego od osób prawnych;
- podatku od nieruchomości;
- podatku od czynności cywilnoprawnych;
- opłaty skarbowej;
- opłat sądowych.
- Nabywanie, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, na szczególnych warunkach prawa użytkowania nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
- Prawo wykonywania pracy, w opp, przez poborowych skierowanych do odbycia służby zastępczej, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach.
- Umożliwianie opp, przez jednostki publicznej radiofonii i telewizji, nieodpłatnego informowania o swojej działalności, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
- Otrzymywanie, od podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, 1,5 procenta podatku obliczonego zgodnie z odrębnymi przepisami, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach.
- Wykonywanie przez Wolontariuszy , na rzecz opp, świadczenia, odpowiadającemu świadczeniu pracy, na zasadach określonych w niniejszej ustawie.
Kontrola będzie miała na celu sprawdzenie:
- zgodności działania opp z postanowieniami ustawy;
- sposobu realizacji i rozliczania zadań ze sfery zadań publicznych (art. 4 ustawy);
- przestrzegania przez opp zasad i warunków określonych w odrębnych ustawach;
- zgodności z dokumentacją źródłową danych wykorzystywanych w rocznych sprawozdaniach merytorycznych (art. 23 ust. 1 i 3 ustawy) i finansowych (art. 23 ust. 2 ustawy) przekazywanych ministrowi do spraw zabezpieczenia społecznego.
Minister do spraw zabezpieczenia społecznego może powierzyć przeprowadzenie kontroli wojewodzie (art. 29 ust. 5 ustawy) lub wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli do organu kontroli wyspecjalizowanego w kontrolowaniu danego rodzaju działalności (art. 29 ust. 6 ustawy).
Biorąc pod uwagę przedmiotowy zakres kontroli wynikający z ustawy, można założyć, że będą to np.:
- urzędy kontroli skarbowej i urzędy skarbowe;
- służba celna;
- Państwowa Inspekcja Pracy;
- inspekcja sanitarna lub farmaceutyczna;
- inspekcja budowlana;
- służba ochrony zabytków;
- urzędy pracy;
- inspekcja ochrony środowiska;
- nadzór edukacyjny;
- dozór techniczny;
- i wiele innych.
W kontroli może uczestniczyć przedstawiciel Rady Działalności Pożytku Publicznego. Warunkiem jest złożenie Radzie stosownego wniosku przez jedną ze stron (art. 29 ust. 4 ustawy).
UPRAWNIENIA KONTROLERÓW
Upoważniony kontroler ma min. prawo do:
- wstępu na teren nieruchomości lub jej części, na którym prowadzona jest działalność opp;
- żądania pisemnych lub ustnych wyjaśnień od przedstawicieli kontrolowanej jednostki;
- żądania od pracowników kontrolowanej jednostki opp udzielenia mu pisemnych lub ustnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli;
- badania dokumentów lub innych nośników informacji;
- zbierania danych mających związek z przedmiotem kontroli.
Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności członka organu zarządzającego lub jego przedstawiciela, albo pracownika kontrolowanej opp. W razie nieobecności tych osób, ustawa dopuszcza możliwość przeprowadzania kontroli w obecności przywołanego świadka.
W przypadku, jeżeli został złożony odpowiedni wniosek, kontrola może być przeprowadzana w obecności przedstawiciela Rady Działalności Pożytku Publicznego.
Należy zaznaczyć, że w zakresie nieuregulowanym niniejszą ustawą, do nadzoru i kontroli wydatkowania środków publicznych stosuje się odpowiednio przepisy o finansach publicznych (art. 34 ust. 1 ustawy).
Przepisy ustawy nie wyłączają stosowania odrębnych przepisów dotyczących kontroli i czynności kontrolnych, a także uprawnień nadzorczych innych organów (art. 34 ust 2 ustawy).
Na podstawie zebranych dowodów kontroler ustala stan faktyczny.
PROTOKÓŁ KONTROLI
Wynik przeprowadzonej kontroli przedstawia się w postaci protokołu kontroli, który powinien zawierać:
- opis stanu faktycznego, stwierdzonego podczas dokonywania kontroli opp;
- wykaz ustalonych uchybień;
- przyczyny ich powstania;
- zakres uchybień oraz ich skutki;
- termin ich usunięcia (termin ten nie może być krótszy niż 30 dni).
Protokół podpisywany jest przez kontrolera i kierownika kontrolowanej opp lub osobę przez niego upoważnioną. Istnieje możliwość odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanej opp lub osobę przez niego upoważnioną. Takie działanie wymaga podania przyczyny. W przypadku odmowy podpisania, protokół uznaje się za podpisany w dniu odmowy.
Kierownik kontrolowanej opp ma prawo do złożenia wyjaśnień lub zgłosić zastrzeżenia do treści protokołu, na piśmie, w ciągu 14 dni od dnia podpisania protokołu (również od dnia odmowy jego podpisania).
Kontroler, po rozpatrzeniu zgłoszonych zastrzeżeń, wydaje wynik kontroli. W przypadku, nieuwzględnienia, w całości lub części zgłoszonych zastrzeżeń, zobowiązany jest do przekazania swojego stanowiska zgłaszającemu. Ustawa nakłada obowiązek zachowania formy pisemnej.
ŚRODKI NADZORU
W razie stwierdzenia uchybień podczas kontroli, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego może:
- Wezwać opp do usunięcia stwierdzonych uchybień w określonym terminie.
- Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie informacji, że uprawniony podmiot posiada status opp.
- Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie opp z Krajowego Rejestru Sądowego.
W przypadkach określonych w pkt. 2 i 3 opp ma obowiązek wykorzystać na własną działalność (art. 4 ustawy), w ciągu 6 miesięcy, środki pochodzące ze zbiórek publicznych zebrane w okresie posiadania statusu opp. W razie niedopełnienia tego obowiązku, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego wskaże inną opp (prowadzącą działalność statutową w tym samym zakresie lub zbliżoną) na rzecz której mają być przekazane niewykorzystane środki. Działanie takie nie jest traktowane jako darowizna w rozumieniu odrębnych przepisów.
Sankcje te, powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości.